Van de Fries-Drentse familie (door W. Idema)
Op 25 oktober 1853 is overleden in Oudehaske, gemeente Haskerland (bij Heerenveen): Wytske Wilds Jonker, oud 48 jaar, geboren te Langezwaag, wonende te Oudehaske, dochter van Janneke Luitzens van der Woude. Een vader stond er niet vermeld. Zij was gehuwd met Andries Jacobs de Groot.
Oorspronkelijk stond er, dat er een Wilhelmina Wilds Iedema was overleden. Wilhelmina was doorgehaald en in de kantlijn stond, dat hiervoor in de plaats Wytske moest worden gelezen. En in plaats van Iedema moest Jonker worden gelezen.
Maar de combinatie van alle namen, zoals Wytske Wilts, Janneke Luitzens, Langezwaag en de leeftijd van Wytske zorgde er wel voor dat alle bellen gingen rinkelen.
Want was het niet Wilt Gurbes Iedema (VI-d, Fries-Drentse boek) die in 1805 trouwde met een Janneke Luitjens? We zijn er van uitgegaan, dat Janneke moet zijn overleden, want Wilt hertrouwde in Leek (Gr.) op 27 april 1806 met Egbertje Jans, de vrouw met wie hij zijn verdere leven zou delen. Wilt en Egbertje (Ebbe) werden de stamouders van de gehele Appelschase tak. Maar als je bovenstaande akte leest, wás Janneke Luitzens dan wel overleden? Vóór 1811 werden er nauwelijks overlijdensregisters bijgehouden, dus dat was niet na te zien.
Wilt kwam uit Ureterp en Janneke, die geboren was op 24 februari 1776 in St. Johannesga en op 10 januari 1779 in Ureterp was gedoopt, woonde in 1805 in Langezwaag. Toen zij te kennen hadden gegeven, met elkaar te willen trouwen, moest dit voorgenomen huwelijk volgens de voorschriften eerst driemaal worden afgekondigd. Dit gebeurde dan zowel in de woonplaats van de vrouw (Langezwaag), als in de woonplaats van de man (Ureterp). Ik besloot mij niet langer te verlaten op de digitale bron, maar de originele trouwboeken (op microfilm) te raadplegen en inderdaad stond daar in het trouwboek van Ureterp in 1805: “Wilt Gurbes van Ureterp en Janneke Luitsens van de Lange Zwagen, zijn geproclameerd den ?? augustus en den 25 augustus en den 1 ste september en zijn toen….. Hierna stond er niets meer. Gebruikelijk was, dat er op die plek werd ingevuld, op welke datum en waar het huwelijk daadwerkelijk was voltrokken. Bij alle overige huwelijken was dit ook het geval.
Normaliter werd er getrouwd in de woonplaats van het meisje, dus was het zaak ook het trouwboek van Langezwaag te raadplegen. Hier stond dat de afkondigingen hadden plaats gevonden op 11, 18 en 25 augustus “en dus onverhinderd op …..” En ook hier ontbrak de vermelding van de feitelijke huwelijksvoltrekking.
De conclusie, dat Janneke Luitzens waarschijnlijk was overleden en dat Wilt was hertrouwd met Ebbe Jans, was dus niet juist. Het voorgenomen huwelijk tussen Wilt en Janneke is op het laatste moment afgeblazen. Het heeft nooit plaatsgevonden.
Waarom dit huwelijk op het allerlaatste moment niet doorging, zullen wij nooit weten. Het zal iets geweest zijn tussen Wilt en Janneke. Wel is het inmiddels duidelijk, dat Janneke Luitzens in 1805 bevallen is van een dochtertje. Uit de naamgeving van dit kind (Wytske Wilts) lijkt het aannemelijk, dat Wilt als de vader beschouwd kan worden. Echter, het huwelijk gaat niet door en Janneke Luitzens moet alleen verder met Wytske. Wilt is het jaar daarop, op 27 april 1806 in Leek (Gr), in een eerste huwelijk met Ebbe Jans getrouwd.
Janneke Luitzens vinden we terug in 1810, wanneer zij op 34-jarige leeftijd in het huwelijk treedt met de dan 64-jarige weduwnaar Fedde Jans uit Langezwaag. Het leven van een alleenstaande moeder met een klein kind was niet eenvoudig. Haar ouders, Luitzen Freerks en IJmkjen Rintses, kon zij niet op terugvallen. Uit het feit, dat zij na 1811 in geen enkel bestand zijn terug te vinden, mag je concluderen, dat zij waren overleden. Wytske Wilts is bij dit huwelijk niet gewettigd door Fedde Jans, want wanneer hij in 1812 de naam Jonker als familienaam aanneemt, zijn in dit document alleen zijn eigen kinderen en kleinkinderen genoemd. Wytske komt hier niet in voor. Wel blijkt, dat Fedde en Janneke nog twee kinderen hebben gekregen; namelijk Wopke (1810) en Johannes (1812), beide geboren in Langezwaag. Fedde is overleden op 7 februari 1826 op 80-jarige leeftijd. En Janneke Luitzens, die inmiddels de achternaam van der Woude voerde, overleed op 4 juni 1831 in Langezwaag.
En Wytske? Het zou logisch zijn geweest, wanneer Wytske ook de familienaan van der Woude had gedragen, maar dat heeft zij nooit gedaan. Bij haar huwelijk op 20 juli 1826 in Oudehaske met Andries Jacobs de Groot, een 28-jarige arbeider uit Oudehaske, woonde zij daar als dienstmeid onder de naam Wytske Wilts Jonker. Ook bij de aangifte van hun eerste vier kinderen werd zij genoemd als Jonker. Toch heeft zij geweten wie haar echte vader was, want bij de geboorte van haar laatste drie kinderen (dit was na het overlijden van haar moeder!) stond zij genoemd als Wytske Wilts Iedema (ook Ydema).
Er moet dus wel een vorm van contact of een andere bron van informatie naar Wytske zijn geweest, want Wytske is niet bij Wilt in de buurt opgegroeid en Wilt is de naam Iedema, pas ná 1812 gaan voeren.
En zelfs bij haar overlijden was haar naam nog aanleiding tot verwarring.